Málefni í eintölu

Kosningabaráttan sem nú er á enda hefur vissulega snúist um málefni; en bara í eintölu.

Í aðdraganda kosninganna 2009 var á það bent að hætta væri á að kjörtímabilið myndi fara fyrir lítið. Ástæðan var sú að kosningaumræðan þá snerist um andmæli við hrunið miklu fremur en sýn flokkanna á nýja framtíð. Ólgan í samfélaginu var einfaldlega meiri en svo að unnt væri að fella umræðuna í uppbyggilegan farveg. Eftir atvikum var það skiljanlegt.

Hitt er erfiðara að skilja að fjórum árum síðar skuli þjóðin enn vera í sömu sporunum. Umræðan snýst í afar takmörkuðum mæli um hvernig reisa eigi nýjar undirstöður undir hagsæld. Hún gengur út á það eina loforð að leiðrétta ranglátar afleiðingar gengishrunsins; ekki aðeins með sömu aðferðum og leiddu til þess heldur beinlínis sömu froðupeningunum.

Endurvinnsla á úrgangi er góð og gild. Engu er hins vegar líkara en menn hafi í einhverju misskilið þá hugmyndafræði þegar boðskapurinn er að endurvinna froðukrónurnar til að breyta skuldsettri steinsteypu í skuldlausa.

Þegar Jón Gnarr borgarstjóri ýtti Sjálfstæðisflokknum til hliðar sem stærsta flokknum í borgarstjórn Reykjavíkur byggðist það meðal annars á loforði um að svíkja kosningaloforðin! Kjósendum fannst það kímið og ekki verri boðskapur en hver annar eins og á stóð.

Stjórnmálaumræðan er enn á þessum stað. Til þess að komast hjá því að nota sögnina að svíkja má segja að hagsmunum landsins yrði best borgið með því að þingflokkarnir sammæltust, eftir daginn í dag, um að gæta verulegs hófs við efndir á kosningaloforðunum. Verðbólgan, sem er aðalóvinur heimilanna, verður þá að sama skapi minni.

Flokkar í fleirtölu

Nokkrir flokkar hafa reynt að koma fleiri málum að en því eina sem Framsóknarflokkurinn setti á dagskrá. Það hefur bara ekki tekist.

Kjörfundurinn í dag er ekki einasta sérstakur fyrir þær sakir að vera eins málefnis kosning. Nærri lætur að framboðin séu tvöfalt fleiri en hefðin segir til um. Það er vísbending um að þjóðin sé sundraðri en áður. Forystumenn ríkisstjórnarinnar hafa ekki getað nýtt þrengingarnar til að sameina þjóðina. Þvert á móti.

Rætur flokkakerfisins eru nærri aldar gamlar. Síðustu þrjátíu ár hafa fimm til sex flokkar endurspeglað viðhorf kjósenda á Alþingi. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn eru þó þeir einu sem eiga sér sögu á síðustu öld.

Tilraun til að sameina vinstrimenn í einum flokki um síðustu aldamót tókst ekki. Um tíma virtist sú uppstokkun sem þá varð þó ganga ágætlega. En fyrsta hreina vinstristjórn tveggja ungra flokka hefur gengið af þessari tilraun dauðri.

Vandi flokkanna er fyrst og fremst sá að þeir eiga í meiri erfiðleikum nú en áður fyrr að sameina fólk um heildstæða stefnu sem hvílir á ákveðinni hugmyndakjölfestu. Að auki kljúfa ýmis viðfangsefni nýrra tíma stjórnmálaflokkana; líka þá sem eru nýir af nálinni.

Trúlega eru þetta ástæður fyrir því að menn fælast það höfuðhlutverk stjórnmálaflokka að hafa forystu. Þá er þægilegt að láta skoðanakannanir ráða för frá einu máli til annars eða vísa málum í þjóðaratkvæði. Önnur afleiðing er stofnun margra eins máls flokka. Allt virðist þetta draga úr pólitískri ábyrgð.

Hvað svo?

Stóra spurningin er hvort flokkakerfið er í aðlögun eða upplausn. Þrátt fyrir stóraukið framboð er ekki líklegt að flokkum fjölgi á Alþingi frá því sem verið hefur um nokkuð langa hríð. En mynstur flokkanna er að breytast.

Framsóknarflokkurinn, sem sannarlega er eldflaug þessara kosninga, er á hraðri leið með að slíta ræturnar við upphaf sitt. Að því leyti má segja að hann lagi sig að nýjum aðstæðum hraðar en aðrir. Hitt er svo annað mál hvaða lausn felst í stórum eins máls flokkum. Reynslan á eftir að skera úr um það.

Samfylkingin er gott dæmi um hvernig nýr flokkur glímir við sama vanda og eldri flokkarnir þegar kemur að því að móta heildstæðan málefnagrundvöll. Á liðnu kjörtímabili hefur hún átt í erfiðleikum með að sameina þröngsýna stefnu í efnahagsmálum við frjálslynd viðhorf í Evrópumálum. Sjálfstæðisflokkurinn er í svipuðum vanda með öfugum formerkjum. Áður var forystan í utanríkismálum sterkasta límið í Sjálfstæðisflokknum. Það er liðin tíð.

Þessar kosningar sýnast ekki ætla að marka einhver þáttaskil í þróun flokkakerfisins. Eigi að síður eru þær merki um umbrot og breytingar. En ger fimmtán framboða í eins máls kosningabaráttu hefur ekki vakið vonir um skýrari framtíðarsýn eða gefið þá tilfinningu að fastara land sé nú undir fótum. Væri kannski betra að sjá þróun í hina áttina, til færri flokka og fleiri mála?