Í klóm ofbeldis

Eftir að lögreglan á höfuðborgarsvæðinu tók upp breytt verklag við meðferð á heimilisofbeldismálum hefur tilkynningum til lögreglu fjölgað mikið. Fjölgun tilkynninga gefur ekki endilega merki um að málin séu í raun fleiri en áður heldur að fleiri tilkynni til lögreglu. Það er hins vegar býsna algengt að konur sem hafa verið í ofbeldissamböndum losni ekki við mennina og það er einnig algengt að ofbeldinu sé hreinlega ekki lokið þó þær slíti sambandinu.

Þó að áfangasigrar hafi náðst eins og að komast út af heimilinu, fá skilnað, fá forsjá yfir börnum og eignast sitt eigið heimili og fleira þá er ótrúlega algengt að þær séu ekki lausar. Það er erfitt að fá hjálp frá hinu opinbera við að losna undan viðjum ofbeldismanna og svokallaðra eltihrella. Þegar um heimilisofbeldi er að ræða er átt við maka, fyrrverandi maka, barn eða ættingja sem beitir ofbeldi en eltihrellir getur verið allt á undan talið eða hver annar sem er sem áreitir viðkomandi. Úrræði sem í boði er til að sporna gegn heimilisofbeldi eru lög um nálgunarbann og brottvísun af heimili en hvað eltihrella varðar skortir úrræði.

Ofbeldi sem þetta getur tekið á sig ýmsar myndir. Það getur verið líkamlegt, andlegt, kynferðislegt, fjárhagslegt, ofsóknir og fleira. Einnig getur ofbeldið verið þess eðlis að gerandinn minni bara á sig endrum og eins, með því t.d. að hringja, senda sms eða póstkort, leggja bílnum fyrir utan heimilið, senda blóm eða kveðju í gegnum einhvern sem þekkir brotaþola. Stundum getur það hljómað sakleysislega en hefur gríðarlega streituvaldandi áhrif og skapar óttablandnar tilfinningar.

Sigþrúður Guðmundsdóttir er framkvæmdastýra Kvennaathvarfsins. Hún tekur á móti blaðamanni í Kvennaathvarfinu sem er eins og hlýlegt heimili. Þar eru 12 herbergi fyrir konur sem geta komið þangað og leitað skjóls ef aðstæður á heimilinu eru þess eðlis að ekki sé hægt að búa þar. Lítil stúlka gefur sig á tal við blaðamann og spyr um nafn. Hún segir að bróðir hennar sofi úti í vagni. Það er líklega erfitt fyrir marga að setja sig inn í svona aðstæður sem ekki hafa upplifað þær á eigin skinni. Enda segir Sigþrúður að í svona málum skorti oft skilning til þess að betrumbæta kerfið fyrir fólk sem upplifir heimilisofbeldi.

Sigþrúður segir að um 300-400 konur leiti í Kvennaathvarfið á ári og um 130 konur búa þar á ári en það sé hins vegar langt í frá að vera raunveruleg tala þeirra kvenna sem eru beittar einhvers konar ofbeldi. Samkvæmt rannsókn frá 2008 eru um 1.500 konur á ári beittar hvers kyns ofbeldi af hálfu maka eða fyrrverandi maka.

„Við hittum eitthvað í kringum 400 konur en það er kannski bara brotabrot af raunveruleikanum. Sumar leita sér aðstoðar annars staðar en svo er stór hópur sem leitar sér hvergi aðstoðar.“

Sigþrúður segir að hægt sé að skipta hóp þeirra sem leitar í Kvennaathvarfið í tvennt, annars vegar konur sem eru í ofbeldissambandi og þurfa aðstoð við að sjá að þær eru í þeirri stöðu og stuðning til að koma sér úr sambandinu eða hreinlega lifa það af. Þeir sem þekkja þær konur hafa e.t.v. ýtt á þær að panta sér tíma í viðtal en þeim finnst þær sjálfar ekki endilega þurfa á því að halda og átta sig ekki á því að um sé að ræða heimilisofbeldi.

„Oft hefur ofbeldismaðurinn talið þeim trú um að þetta sé eitthvað sem þær ýti sjálfar undir. Ofbeldismaðurinn hefur svo gott aðgengi að hugsunum konunnar og því er búið að telja henni trú um alls konar vitleysu. Við skýrum þá út fyrir henni hvað við teljum vera ofbeldi og aðstoðum hana við að ákveða hvað hún vill gera. Sumar eru ekki að fara frá manninum, vilja það ekki eða eru ekki tilbúnar til þess. Þá reyna þær að finna einhverja leið til þess að lifa þetta af eða að komast í gegnum ákveðna tíma og svo taka þær kannski aðra ákvörðun síðar,“ segir Sigþrúður.

Hinn hópurinn sækir í Kvennaathvarfið vegna fyrrverandi maka sem lætur þær ekki í friði. „Vissulega erum við að mjakast í átt að meiri skilningi fyrir heimilisofbeldi en það gerist of hægt. Sérstaklega hvað börn varðar. Barnæskan er svo stutt og þess vegna þurfa hlutirnir að gerast hratt. Það sem okkur finnst vera skortur á í meðferðum í réttarkerfinu er að forsaga málsins skuli ekki vera sett í samhengi. Þetta er ekki bara einhver pirrandi manneskja sem brotaþoli losnar ekki við, heldur er þetta aðili sem hefur mögulega ógnað lífi manns og jafnvel limum, gert brotaþola hræddan um líf sitt því það er vitað hvað gerandinn getur gert þó hann sé kannski ekki að gera það. Gerandinn veit nákvæmlega hversu langt hann getur gengið án þess að hann lendi í kasti við lögin,“ segir Sigþrúður.

„Þetta geta verið hótanir, ógnanir, eignaspjöll eins og t.d. með því að skemma bíla, eða bara óþægilegar orðsendingar eða skilaboð í gegnum einhverja sem báðir aðilar þekkja.“

Það er því miður ekki oft sem nálgunarbann fæst í gegn í kerfinu. Tölur sína það að í fyrra fengu aðeins 5% af konunum sem leituðu í athvarfið nálgunarbann á geranda sinn. Þá hefur úrræði um nálgunarbann verið gagnrýnt fyrir að vera ekki nógu sterkt. „Mér finnst úrræðið með nálgunarbann vera svo ofsalega veikt vegna þess að það þarf svo gríðarlega mikið að hafa gengið á og vera svo líklegt að það haldi áfram að ganga á. Ef aðili er búinn að pynta annan á einhvern hátt, hvort sem það er líkamlega, andlega, kynferðislega eða hvernig sem er og viðkomandi er að reyna að koma undir sig fótunum á ný, þá þykir mér eðlilegt að fá nálgunarbann,“ segir Sigþrúður.

Hún segir það erfitt að greina hvar vandinn liggi þegar kemur að því að auka öryggi kvenna sem lenda í svona erfiðum aðstæðum, hvort það séu lögin sjálf eða beiting laganna en telur það líklegt að skilning skorti. „Mér finnst vera mikið skilningsleysi á því hvað sakleysislegar uppákomur geta verið mikil ógnun ef þær eru settar í samhengi við það ofbeldi sem konan hefur verið beitt,“ segir Sigþrúður.

„Að sumu leyti snýst þetta um inngrip og hafa rökin verið þau að hið opinbera ætti síður að blanda sér inn í einkalíf fólks. Við segjum á móti að það er rosalegt inngrip ef kona þorir ekki út úr húsi. Ég er svo sem sammála því að það þurfi að fara varlega í það að hafa inngrip inn í líf fólks en mér finnst samt sem áður of varlega farið þar sem að þetta nálgunarbannsúrræði er ekkert sérstaklega íþyngjandi fyrir geranda.“

En hvaða þýðingu hefur nálgunarbann?

„Stundum hefur það náttúrulega enga þýðingu en stundum hefur það áhrif. Það myndi hafa sterkari þýðingu ef brot á því hefði raunverulega refsingu í för með sé. Það verður að vera lægri þröskuldur hvað brot á því varðar. Það hefur verið þannig að menn hafa brotið gegn banninu og sett sig í samband við brotaþola án þess að það hafi einhverjar sérstakar afleiðingar.“

Sigþrúður segist vilja sjá nálgunarbannsúrræðið mun sterkara, auðveldara að fá það í gegn og fljótvirkara. Ef brotið sé gegn því hefði það raunverulegar afleiðingar. „Ég held að það sé það mikilvægasta.“