Stefán Karl Stefánsson látinn

Stefán Karl Stefánsson, leikari, er látinn 43 ára að aldri eftir tveggja ára baráttu við illvígt gallgangakrabbamein.

Stefán lætur eftir sig eiginkonu og fjögur börn.

Hóf leiklistarferilinn 13 ára

Stefán Karl Stefánsson var sennilega sá íslenski leikari sem flestir jarðarbúar þekktu í sjón og gera raunar enn. Milljónir manna um allan heim ólust upp við að hrópa hástöfum á hann í gegn um sjónvarpsskjáinn, svona rétt til að láta hann vita að það sæist í gegn um nýjasta dulargervi Glanna Glæps.

Heimsbyggðin þekkti hann sem Robbie Rotten en Stefán Karl hóf leiklistarferil sinn með leikfélagi Hafnarfjarðar þegar hann var aðeins 13 ára. Hann var innfæddur Gaflari, árgerð 1975, en hafði mikið yndi af því að sækja heim frændfólk sitt á Seyðisfirði þegar tækifæri gafst. Þá þótti honum fátt skemmtilegra en að rúnta upp í Hvalfjörð með pabba sínum sem vann í Hvalstöðinni. Þess á milli fór hann niður að bryggju og horfði á trillukarlana vinna sín störf. Viðurnefnið Stebbi bryggjurotta festist þó ekki lengi við hann til allrar hamingju.

Sem barn bjó Stefán Karl nálægt kirkjugarðinum í Hafnarfirði og viðurkenndi síðar að hann hefði verið ofboðslega myrkfælinn og hræddur við vofur og drauga. Stundum sagði hann frá því hvernig hann laumaðist út í garð á nóttunni á þessum tíma og kastaði steinvölum í gamla ruslatunnu úr járni. Þegar hávaðinn ómaði til baka úr myrkrinu fylltist hann skelfingu í fyrstu og flúði í ofboði. Eftir endurtekin köst og margar nætur fann hann þó loks kjarkinn safnast saman í brjósti sér. Stefán Karl lýsti því sjálfur sem svo að hann hefði hrætt úr sér myrkfælnina.

Ötull baráttumaður gegn einelti

Kjarkur Stefáns Karls til að standa í lappirnar og takast á við vandamálin, frekar en að láta óttann lama sig, átti eftir að gagnast honum sjálfum og ótal öðrum þegar fram liðu stundir. Hann tókst á við einelti sem barn, sem hann greindi fyrst frá í viðtali árið 2001. Bara með því að opna umræðuna um málefnið, sem þá var feimnismál og lítið rætt, steig Stefán Karl fyrsta skrefið í átt að vitundarvakningu um einelti á Íslandi.

Hann átti síðar eftir að stofna samtökin Regnbogabörn til að berjast gegn einelti og aðstoð fórnarlömb þess. Hann gaf af reynslu sinni með fyrirlestrum og kynningum og var oft kallaður til og beðinn um aðstoð af foreldrum og skólayfirvöldum.

Stundum var Stefán Karl ekki kallaður til fyrr mál voru komin í óefni og hann þurfti að sitjast niður og ræða við börn sem voru í bráðri sjálfsvígshættu og höfðu engin önnur úrræði. Öllum var þó ljóst að þessi annars erfiðu augnablik gáfu honum eitthvað mikið, kannski tækifæri til að vera til staðar fyrir einhvern þegar hann þekkti sjálfur alltof vel þá tilfinningu að vera einangrað og hrætt fórnarlamb. Að vera barn.

Hinn íslenski Jim Carrey

Það varð snemma ljóst að leiklistin átti hug Stefáns allan. Hann var hins vegar ekki sáttur við þær troðnu slóðir og brautir sem flestum leiklistarnemum var beint inn á. Í viðtali mörgum árum seinna sagðist hann hafa viljað prófa sig áfram með afbrygði af „commedia dell‘arte“ og húmor sem byggði á líkamstjáningu.

Það var ekki tilviljun að hann var seinna kallaður hinn íslenski Jim Carrey, gúmmífés norðursins. Þeir áttu báðir eftir að leika persónu Trölla sem stal jólunum í sígildri sögu; Carrey á hvíta tjaldinu en Stefán Karl í Broadway sviðsetningunni sem fór síðan sigurför um Bandaríkin.

Stefán Karl sagði að leiklistarkennarinn sinn hefði sagt að grettur og geiflur væru ekki hluti af listforminu. Því var hann svo sannarlega ósammála.

Stefán Karl var aðeins 19 ára þegar hann kom fyrst fyrir augu þjóðarinnar sem leikari í Áramótaskaupi Sjónvarpsins árið 1994. Hans fyrsta hlutverk í því skaupi var að leika fréttamann í eftirminnilegu atriði þar sem Edda Björgvins lék óheiðarlega sendiráðsfrú með króníska kleptómaníu á háu stigi. Hann var þar með búinn að stimpla sig inn í sínum fyrsta leik fyrir landslið íslenskra gamanleikara.

Stefán Karl endurtók leikinn fimm árum seinna þegar hann átti stórleik í skaupinu 1999 og svo aftur 2001 og 2002. Þrátt fyrir að hann ætti eftir að leika ýmis hlutverk mundi gamanleikurinn alltaf loða við Stefán en hann „festist“ kannski aldrei í gríninu eins og sumir tala um. Þvert á móti má segja að hann hafi blómstraði á því (leik)sviði og var fljótur að geta sér gott orð í íslenska leiklistarheiminum.

En það er ekki öllum íslenskum leikurum gefið að slá í gegn í hinum stóra heimi. Raunar er leiklist form sem virðist oft erfitt að færa á milli landa og tungumála og það var sérstaklega erfitt fyrir Stefán þar sem hann hafði ekki mikla undirstöðu í ensku þegar stóra tækifærið knúði dyra. Hann var staðráðinn í að nýta tækifærið og stórbætti enskukunnáttu sína með hörðum lærdóm.

Ísland í dag gerði nærmynd af Stefáni Karli árið 2009 sem má sjá hér að neðan.

Ógleymanlegur í hlutverki Glanna glæps

Eins og allir vita lék Stefán Karl hinn eftirminnilega Glanna glæp í leikriti sem byggði á bók Magnúsar Scheving, Latabæ. Í dag muna kannski fæstir að persóna Glanna var ekki til staðar í fyrsta leikritinu. Það var ekki fyrr en árið 1999, í framhaldsleikritinu „Glanni glæpur í Latabæ“, sem Stefán Karl var kynntur til leiks sem annar hluti þess tvíeykis sem átti eftir að mynda kjarnann í sjónvarpsþáttunum um Latabæ.

Þættirnir hófu göngu sína árið 2004 á bandarísku sjónvarpsstöðinni Nickelodeon sem er aðgengileg á rúmlega 90 milljón heimilum vestanhafs. Stefán Karl og eiginkona hans, Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, fluttu til í kjölfarið til Kaliforníu ásamt fjórum börnum sínum.

Margir foreldrar tóku ástfóstri við boðskap þáttanna um heilbrigt matarræði og „Lazytown“ (eins og þættirnir um Latabæ kölluðust á ensku) voru um tíma langvinsælasta sjónvarpsefni fyrir börn undir 11 ára aldri í Bandaríkjunum.

Sex milljón lítil augu sátu límd við skjáinn í hverri viku og túlkun Stefáns Karls á Glanna glæp er enn vel þekktur hluti af dægurmenningu þeirra sem ólust upp eða áttu börn á þessum tíma. Gagnrýnendur mærðu Stefán meðal annars fyrir að halda flæði þáttanna gangandi með trúðslátum sínum þegar handritið þurfti á því að halda.

Stuðningur frá öllum heimshornum

Það brustu því ótal hjörtu um allan heim, lítil sem smá, þegar fregnir bárust af því að Stefán Karl væri alvarlega veikur. Honum bárust hlýjar kveðjur frá öllum heimshornum og alþjóðlegri söfnun var hrundið af stað til að styrkja hann og fjölskyldu hans á þessum erfiðu tímum.

Sjálfur tók Stefán Karl fréttunum af eftirtektarverðu æðruleysi sem veitti mörgum innblástur fram á hans síðasta dag og út fyrir gröfina. Sem fyrr var húmorinn aldrei langt undan í lífi hans og Stefán Karl hélt meðal annars uppistandssýningu um veikindi sín undir nafninu „Stefán Karl grefur sína eigin gröf.“

Þá hætti hann aldrei að fylgja eftir hugsjónum sínum og hugðarefnum. Þegar Stefán Karl lá á líknardeild Landspítalans á dögunum og var að kveðja sína nánustu bárust honum fregnir af erfiðri lífsbaráttu sex ára drengs með vöðvarýrnunarsjúkdóm sem erfitt er að fá lyf við. Það stóð ekki á viðbrögðunum. Stefán Karl var strax kominn á netið og byrjaður að sanka að sér upplýsingum um sjúkdóminn og lyf við honum, hver kostnaðurinn er og margt fleira.

Vonin er sterkasta vopnið

Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, ekkja Stefáns, segir að engin jarðarför verði haldin, þess í stað verður jarðneskum leifum dreift í kyrrþey á úthafi fjær.

Steinunn og fjölskylda vill koma á framfæri þökkum fyrir auðsýndan stuðning og hlýhug. Fjölskyldan sendir hinum fjölmörgu vinum og aðdáendum Stefáns Karls sínar innilegustu samúðarkveðjur.

Stefán Karl skrifaði langan pistil á dánarbeði sínu þar sem hann skoraði á íslenskt samfélag að leiðrétta það ranglæti sem lætur börn þjást vegna peningaafla. Sem fyrr var hann ekki að einblína á sjálfan sig eða óttann heldur styrkinn sem felst í voninni og kærleikanum. Styrk sem hann vildi að aðrir héldu áfram að njóta þó að hann væri kominn á annan stað. Leyfum Stefáni Karli sjálfum að eiga lokaorðin, sem hann skrifaði til lítils drengs sem átti hug hans síðustu dagana:

„Sterkasta vopn okkar, sem berjumst fyrir lífi okkar sem langveikir einstaklingar, er vonin. Hana má aldrei taka frá okkur… Ég stend með þér 100% alla leið. Þú ert hetja og láttu engan taka frá þér vonina því hún er sterkari en stál og beittari en sverð. Hún er kaldari og heitari en allt kalt og heitt. Og hún er betri á bragðið en ísinn sem þú heldur á.“ 

Hér fyrir neðan má sjá viðtal við Stefán Karl þegar Latibær sneri aftur á fjalirnar í Þjóðleikhúsinu árið 2014.